Ministarstvo odbrane Bosne i Hercegovine reguliše organizaciju i vođenje pukova u Oružanim snagama, njihovih komandi i osoblja, kako je navedeno u državnom Zakonu o odbrani.
Prema tome, ministar odbrane BiH, Zukan Helez, mogao je u sklopu svojih ovlašćenja da zabrani posjetu vojnim objektima najvišim zvaničnicima bh. entiteta Republika Srpska, za kojim je Sud BiH raspisao potjernicu zbog urušavanja ustavnog poretka.
Uprkos naredbi, Milorad Dodik, Radovan Višković, i Nenad Stevandić – predsjednik, premijer i šef Parlamenta RS – pojavili su se 12. maja na obilježavanju Dana Vojske RS i Trećeg pješadijskog (RS) puka u banjalučkoj kasarni Kozara.
Zbog toga što nadležni u vojsci nisu spriječili posjetu, Helez je najavio krivične prijave.
Trojac sa potjernice je dočekao zamjenik ministra odbrane, Aleksandar Goganović, a prisutan je bio i general pukovnik Gojko Knežević, načelnik Zajedničkog štaba OS BiH i najviše rangirani oficir u zemlji.
Ko je za šta nadležan u odbrani BiH?
Predsjedništvo BiH ima vrhovnu komandu i kontrolu nad OS BiH, prema Zakonu o odbrani.
Između ostalog, ono traži od Parlamentarne skupštine BiH da proglasi ratno ili vanredno stanje, može upućivati vojsku da djeluje u mirovnim snagama u inostranstvu, ili da pomogne civilnim strukturama u slučaju prirodnih katastrofa.
Takođe, postavljaju i smjenjuju generale, ali i načelnike, odnosno komandante Zajedničkog štaba, Operativne komande i Komande za podršku OS BiH.
Parlamentarna skupština BiH, sem odluka o ratnom ili vanrednom stanju, vrši parlamentarnu kontrolu OS BiH i donosi zakone koji ih se direktno tiču.
Ministarstvo odbrane, ima 28 zakonom definisanih nadležnosti. Između ostalog, nadležno je za stvaranje i održavanje odbrambenog kapaciteta, kako bi se osigurala zaštita suvereniteta, teritorijalnog integriteta, političke nezavisnosti i međunarodnog subjektiviteta BiH.
Sem toga, Ministarstvo donosi politike i osnovna pravila za OS BiH, predlaže budžet, gradi i održava objekte, organizuje, oprema i snabdijeva vojsku.
Takođe, provode definisane politike i smjernice, osiguravaju provođenje zakona i drugih propisa iz oblasti odbrane.
Ministar odbrane donosi propise o izvršavanju dužnosti iz djelokruga Ministarstva.
On ima ovlašćenje da nadgleda, prati i vrši inspekciju nad OS BiH, da bi osigurao poštovanje zakona.
Disciplinska odgovornost u vojsci
Za povredu vojne odgovornosti, vojna lica podliježu disciplinskoj odgovornosti, o čemu odlučuje Vojnodisciplinsko vijeće. Postupci se vode nezavisno od krivičnog postupka, ukoliko je i on pokrenut pred pravosudnim organima BiH.
Ovo vijeće se sastoji od tri člana iz različitih naroda sa najmanje podoficirskim činom, od kojih je jedan predsjednik, a jedan mora biti pravnik.
Obzirom da predsjednik vijeća mora biti višeg čina od osobe protiv koje je pokrenut postupak, nije jasno kako će ovo funkcionisati u slučaju general pukovnika Gojka Kneževića.
Neizvršavanje ili odbijanje izvršavanje naredbe nadređene osobe je disciplinski prestup, prema Zakonu o službi u OS BiH.
Za to se izriču različite disciplinske kazne, u rasponu od oduzimanja trećine plate na godinu dana, preko vojničkog pritvora, do oduzimanja čina i smjene sa komandne dužnosti.
Kako funkcionišu Oružane snage BiH?
Zajedničke Oružane snage BiH su osnovane 1. januara 2006. godine, nakon što je u oktobru prethodne godine usvojen Zakon o odbrani.
On je bio osnova da se tri nekad zaraćene vojske spoje u jednu. Ipak, trag ovih vojnih formacija je opstao u OS BiH, makar na simboličan način.
Treći pješadijski (RS) puk, čiji dan se već redovno obilježava u kasarni Kozara u Banjaluci, jedan je od tri takva puka u OS BiH.
Oni imaju ceremonijalnu rolu, koja se uglavnom svodi na gajenje sjećanja i obilježavanje datuma od značaja za nekadašnje vojske tri konstitutivna naroda.
U lancu komandovanja OS BiH, prvo je Predsjedništvo, zatim ministar odbrane, pa načelnik Zajedničkog štaba.
Ispod njega su komandanti Operativne komande OS bazirane u Sarajevu, i Komande za podršku OS, u Banjaluci, a slijede komandanti drugih komandi i jedinica.
Kako je ministar odbrane Zukan Helez rekao u izjavi za RSE tokom februara, u OS BiH je oko 8,5 hiljada pripadnika, a zakonima i međunarodnom obavezama su ograničeni na nešto više od 10 hiljada.
Prema izvještaju Ombudsmana za ljudska prava BiH iz 2020. godine o zastupljenosti konstitutivnih naroda u državnim institucijama, u Ministarstvu odbrane je tada bilo oko 47 odsto Bošnjaka, 36 odsto Srba i 18 odsto Hrvata.