Bivša gradska deponija Vardarište ponovo gori.

Stanovnici skopskih naselja Aerodrom i Novo Lisičje prijavili su da su se probudili u gustim oblacima dima i jakom, zagušljivom mirisu koji prodire u njihove domove.

Građani ponovo izražavaju očaj i strah za svoje zdravlje, iako su pravosudni organi saopštili da već vode postupak protiv troje osumnjičenih za prethodni požar koji je izbio 31. avgusta.

Ipak, ni pritvor koji je zatražilo Tužilaštvo, niti protesti građana nisu spriječili da se deponija ponovo zapali i nastavi da zagađuje životnu sredinu Skoplja.

Stanovnici Aerodroma i Novog Lisičja svakog dana ove sedmice blokirali su raskrsnicu "ASNOM" – "Srbija", a 5. septembra održan je novi protest.

Otpad na ovoj lokaciji godinama zagađuje, i to ne samo vazduh, već i zemljište i podzemne vode. Aktivisti upozoravaju da je zagađenje veoma ozbiljno i da se mora hitno riješiti.

"Dim i požari na deponiji, na koje građani reaguju, su vidljivi, ali mnogo je opasnije ono što se ne vidi golim okom i o čemu niko ne govori. Ta deponija zagađuje putem otpadnih voda, a iz otpada koji tamo truli godinama stvara se metan. Mora se hitno reagovati", rekao je za RSE Dejan Dimitrovski iz građanskog udruženja "Zeleni iz Gazi Babe".

Dimitrovski, 50-godišnji stanovnik Gazi Babe i bivši odbornik u toj skopskoj opštini, ističe da se deponija nalazi na teritoriji Gazi Babe, ali da je za nju nadležan Grad Skoplje.

Krematorijum za kablove

Prema svjedočenjima aktivista i stanovnika Gazi Babe, požari izbijaju jer pojedinci i firme zarađuju spaljivanjem otpada koji sadrži bakar, koji potom prodaju.

Da bi došli do bakra, uglavnom iz kablova, oni ih spaljuju, a vatra se zatim širi i na ostatak otpada na deponiji.

"Mi smo već dugo prisutni na toj deponiji. Dvaput sam tamo bio fizički napadnut i bukvalno sam jedva izvukao živu glavu", kaže Dimitrovski.

Prema Dimitrovskom, problem je i to što građani na toj lokaciji bacaju razne vrste otpada, uglavnom građevinski šut, ali i pojedine firme koje se tako oslobađaju otpada kako ne bi plaćale odlaganje u Drisli – jedinoj legalnoj deponiji u zemlji koja ispunjava određene standarde.

Vardarište je bivša gradska deponija Skoplja, smještena na lijevoj obali rijeke Vardar, odmah ispod industrijskog kompleksa "Metalski zavod Tito", oko sedam kilometara od centra grada.

Iako je zatvorena prije tri decenije, ta lokacija i danas predstavlja ozbiljan ekološki rizik.

Za sanaciju prostora urađena je studija izvodljivosti još 2014. godine, koju je naručio Grad Skoplje.

Prema dokumentu, na površini od 25 hektara razmatrano je više ideja za transformaciju prostora – park, mini golf, tereni za paintball i rasadnik sa ružama.

Namjera je bila da Vardarište postane sportsko-rekreativna zona koja bi služila građanima, umjesto da bude izvor zagađenja.

Sanacija bi, prema procenama, koštala najmanje 40 miliona evra i trajala oko 26 meseci, iako su aktivisti skeptični da bi takav projekat mogao da se realizuje u tako kratkom roku.

Da bi Grad Skoplje mogao da donese izvedbeni projekat za sanaciju Vardarišta, najpre je potrebno da Opština Gazi Baba usvoji dva detaljna urbanistička plana (DUP).

Godinama se čeka na ta dva DUP-a u Gazi Babi

Aktivisti građanske organizacije "O2 Inicijativa" tvrde da je Opština Gazi Baba "godinama, pa čak i decenijama, kočila proces time što nije usvajala urbanističke planove za Vardarište, iako su oni krajnje jednostavni i laki za izradu".

"Ta dva DUP-a su tek u februaru ove godine uvrštena u Godišnji program za finansiranje i izradu urbanističkih planova za 2025. godinu, koji je usvojila Vlada. Izradu sprovodi Agencija za prostorno planiranje. Sada ćemo čekati da ih Agencija izradi, pa da ih potom usvoji i Savjet Opštine Gazi Baba", navode iz "O2 Inicijative".

Zatražili smo odgovor od Opštine Gazi Baba zašto godinama nisu usvojeni detaljni urbanistički planovi za Vardarište, iako su oni ključni preduslov za početak sanacije bivše deponije.

Iz opštine su nam odgovorili da je jedan DUP već usvojen, dok su za preostala dva bloka početkom godine podnijeli zahtjev Ministarstvu za saobraćaj i veze za njihovu izradu. Na taj zahtjev su dobili pozitivan odgovor, a planovi su uvršteni u program izrade za ovu godinu.

"Čim dobijemo gotove planove od Ministarstva, istog dana ćemo ih usvojiti na sjednici Savjeta Opštine Gazi Baba", navodi se u odgovoru.

Dok se čeka da opština usvoji urbanističke planove, na lokaciji bivše deponije, osim učestalih požara, firme i građani nastavljaju da istresaju otpad. Uz to, Javno preduzeće "Komunalna higijena" koristi prostor za pretovar i odlaganje otpada.

Do objavljivanja ovog teksta, "Komunalna higijena" nije odgovorila na pitanje zašto koristi lokaciju koja ne ispunjava nikakve uslove i standarde, uprkos riziku od zagađenja i blizini rijeke Vardar.

Dimitrovski navodi da već godinama upozoravaju nadležne na zagađenje koje dolazi s deponije. Tražili su da se postave rampe i kamere, ali ništa od toga nije realizovano.

"Kad su u pitanju DUP-ovi za zgrade, donose se za pet minuta, a ovi ih očigledno ne zanimaju jer nema stanova", kaže Dimitrovski.

Iako je Vardarište zvanično zatvoreno već godinama, lokacija i dalje nije zatvorena za unos otpada i, prema postojećoj studiji izvodljivosti iz 2014. godine, spada u deponije treće klase.

Prema toj studiji, lokacija se nalazi na području s potencijalnim podzemnim vodama dobrog kapaciteta, ali narušenog kvaliteta zbog dugogodišnjeg odlaganja otpada.

Analize otpadnih voda pokazale su prisustvo teških metala – najviše nikla i hroma, u koncentracijama iznad dozvoljenih granica, što predstavlja trajnu opasnost za životnu sredinu.

Iako je studija izvodljivosti iz 2014. godine predviđala da se Vardarište pretvori u zelenu oazu sa parkovima i golf terenima, samo dvije godine kasnije, Regionalnim planom za upravljanje otpadom, prostor je zamišljen drugačije – kao pretovarna stanica za otpad iz više opština, navode iz "O2 Inicijative".

Problem, prema ovoj građanskoj organizaciji, jeste što Vardarište već godinama funkcioniše kao takva pretovarna stanica, iako ne ispunjava ni osnovne standarde: nema sistem za prikupljanje otpadnih voda, zaštitne ograde, mjernu opremu niti kontrolisani rok za skladištenje otpada. Dodatni rizik, kako navode, predstavlja i blizina rijeke Vardar, koja povremeno izlazi iz korita.